Je ziet dingen gekleurd. Het verleden bepaalt de toekomst. Jouw blik op de werkelijkheid maakt wat je ziet en jouw conditionering maakt ook wat je doet.
Er is daarmee veel discussie of ‘de vrije wil’ wel bestaat. Als je gedrag voortkomt uit een automatisch proces dat je brein achteraf recht praat naar een verhaal waaruit blijkt dat je dat zelf bewust gedaan hebt, kun je dan van een vrije beslissing spreken? Aan de andere kant: wie heeft dat besluit dan genomen? Het blijft in jouw brein waar de beslissing werd genomen. Al dan niet bewust. Een beslissing gebaseerd op jouw determinatie, jouw conditionering, jouw overtuigingen, jouw kennis en ervaring.
Deze week praat ik je bij over het bestaan van de vrije wil, de hardnekkigheid van je conditionering en gewoontes en over de pavlovreactie. Kortom, over hoe jouw keuzes en dus je gedrag wordt bepaald.
‘De vrije wil’ is gedefinieerd als de mogelijkheid om een besluit te nemen zonder dat er interne of externe beperkingen zijn die je keuze bepalen. Bovendien moet je in staat zijn de consequenties van je daden te overzien.
Tenzij je een hersenziekte, hersenschade of andere afwijking hebt die aan je gedrag ten grondslag ligt, ben je toch echt zelf verantwoordelijk voor je gedrag.
Als er geen vrije wil zou zijn, waarom zouden straffen dan bestaan? Enkel om recidive te voorkomen? En werkt dat dan zo? Als angstbeeld voor in de conditionering? Kan je daarmee ook voorkomen? Je kunt je overtuigingen veranderen. Dat ga ik je later nog uitleggen. Verander je conditionering en je verandert je handelen. Dat is mijn versie van determinisme.
Iedere keer als er een impuls, een stimulus, binnenkomt, wordt deze door je amygdala en je thalamus razendsnel geanalyseerd en wordt er een label opgeplakt. Vanuit je conditionering ‘weet’ je welk label je waar op moet plakken. Want dat was de vorige keer ook zo. En dus reageer je op een bepaalde manier. Dat deed je gisteren en dat doe je morgen ook.
Ingesleten gewoontes zorgen er voor dat je dingen doet zoals je ze ‘gewend’ bent. Over veel dingen denk je niet eens na. Je doet het op de automatische piloot.
Het geheugen van de Amerikaan Eugene Pauly werd door een hersenontsteking grotendeels weggevaagd. Na zijn herstel had Pauly geen enkele herinnering aan de afgelopen vijftig jaar, inclusief de afgelopen minuut. Pauly functioneerde echter bijna normaal. Hij kon niet beschrijven waar de keuken was, maar kon als hij honger had wél zonder aarzeling opstaan, naar de keuken lopen en een eitje met spek bakken. (bron)
Zo sterk werkt je conditionering door in je brein.
De dingen die je doet lijken misschien logisch, maar zijn de som van alles wat je tot nu toe wel en niet hebt meegemaakt, zo heb ik in de voorgaande blogs uitgelegd. Het gaat dus veel verder dan het neurologische proces dat zich afspeelt in je brein. Alle keuzes die je hebt gemaakt of hebt nagelaten vormen je volgende keuzes. Je gedrag is de reactie op je omgeving en die wordt bepaald door het label dat je op de gebeurtenissen plakt.
Waarschijnlijk ken je de pavlovreactie wel, vernoemd naar de Russische fysioloog Ivan Pavlov. Pavlov experimenteerde met honden. Hij zette herhaaldelijk een metronoom aan, voordat hij de hond te eten gaf. Van het eten (of eigenlijk het idee dat hij eten ging krijgen), ging de hond kwijlen. Na dit enkele keren herhaald te hebben, begon de hond al te kwijlen bij het horen van het gelui van de metronoom. Zonder dat er sprake was van eten. Dit wordt de ‘voorwaardelijke reflex’ genoemd waarmee Pavlov de ‘klassieke conditionering’ had ontdekt.
De reflex die ervoor zorgt dat een hond kwijlt bij het krijgen van voedsel is een aangeboren instinct en heet een onvoorwaardelijke reflex. Het kwijlen dat volgt op het geluid van een metronoom is een aangeleerde reflex en wordt een voorwaardelijke reflex genoemd.
In figuur 4 in mijn blog eind augustus over hoe fijn het is dat je geen idee hebt wat je doet zie je hoe een stimulus (een gebeurtenis, een impuls) via 95% onbewust en 5% bewust gedrag leidt tot gedrag wat leidt tot een resultaat. De som van je aangeboren eigenschappen, de omgeving, aangeleerd gedrag en je ervaringen maken wie je bent en hoe je denkt. De onderkant van de ijsberg van McClelland uit figuur 5 in diezelfde blog bepaalt je gedrag. We bepalen niet onze psychiatrische ziekten, seksuele oriëntatie of ons niveau van agressie. In onze genen ligt al een hele hoop vast. Ons karakter, onze ethiek, normen en waarden en onze moedertaal zijn bepaald. Ook je talenten liggen al vast. Sommige heb je alleen nog niet ontdekt. Deze zitten rechts onderin het Johari window (figuur 6).
Zie je hoe de puzzelstukjes in elkaar grijpen?
Het wordt steeds mooier. Hoe meer je jezelf begrijpt, hoe beter je in staat bent er mee om te gaan. Hoe beter je jezelf kent hoe beter je je gedrag kunt sturen. Eerst persoonlijk leiderschap, dan pas leiderschap, betoogt ook Jos de Blok van Buurtzorg:
Ik help je graag met deze vragen op deze tocht. Als ik meer weet deel ik het met je!
Groeten,
Frank
Deze post (of een bewerking daarvan) is onderdeel van mijn boek ‘En nu echt!’. Klik hier voor meer info.
